Καλώς ήλθατε στο Λατόμι

Το Λατομείο (ή Λατόμι) είναι χωριό του νομού Κιλκίς και του δήμου Πολυκάστρου. Έχει πληθυσμό 12 κατοίκους (2001). Παλαιότερες ονομασίες του ήταν Σπανό, Σπάντσι και Καραθοδωραίκα. Μέχρι το 1927 ονομάζονταν Σπάντσοβο ή Σπάντζοβο. Πρόκειται για ένα πεδινό χωριό χτισμένο σε στρατηγικό σημείο, κρυμμένο σε ένα βαθούλωμα της γης, ώστε να μην είναι ορατό από μακριά, αλλά και να εποπτεύει όλο τον εύφορο κάμπο του αγρκτήματός του, έναν από τους πιο εύφορους κάμπους της Κεντρικής Μακεδονίας.

Το Λατόμι βρίσκεται βορειοδυτικά του Κιλκίς επί της Εθνικής Οδού Θεσσαλονίκης - Ευζώνων. Είναι το πρώτο χωριό που συναντά κανείς μετά τους Ευζώνους εισερχόμενος στην Ελλάδα από την ΠΓΔΜ. Απέχει 10χλμ. από το τελωνείο των Ευζώνων. Η Εθνική Οδός εφάπτεται του οικισμού και υπάρχει ημικόμβος εξόδου, ο οποίος λειτουργεί περιστασιακά.

Στην περιοχή φαίνεται ότι υπήρχε αρχαία πόλη ήδη από την Εποχή του Σιδήρου, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα του πρόσφατα ανακαλυφθέντος νεκροταφείου που σχετίζεται με τους Παίονες.

Στο χωριό ζούσαν χριστιανοί και λίγοι μουσουλμάνοι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και οι κάτοικοι ήταν κολίγοι του Ισπανοεβραίου (Σεφαρδίμ) Σαούλ Μοδιάνο. Υπήρχε επίσης και Τούρκος Μπέης, ο οποίος εκμεταλλευόταν κάποια αγροκτήματα. Οι χριστιανοί κάτοικοι του Σπαντζόβου κατέληξαν στην εξαρχική πλευρά και με τη Συνθήκη του Νεϊγύ το 1919 προσέφυγαν στη Βουλγαρία. Το 1920 στο χωριό εγκαταστάθηκαν (αφού εξαγόρασαν το κτήμα από το Σ. Μοδιάνο) δύο φάρες Σαρακατσαναίων (Καραθοδωραίοι: 7 οικογένειες και Αρκουδαίοι: 2 οικογένειες), αλλά και οι "σμίχτες"Σκαντζουραίοι: 2 οικογένειες, οι οποίες ξεκαλοκαίριαζαν με τα κοπάδια τους στην περιοχή Μηλιάκι Βερμίου, κοντά στα Τρία-Πέντε Πηγάδια. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι αποχώρησαν από το Λατόμι το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Η περιοχή θεωρούνταν ιδανική για προστασία από την ελονοσία (που σημείωνε έξαρση την εποχή εκείνη), λόγω του ισχυρού βόρειου άνεμου, Βαρδάρη που φυσάει σχεδόν όλο το χρόνο. Το χωριό ήταν χτισμένο κοντά στη δυτική όχθη της (σήμερα αποξηραμένης) λίμνης Αρζάν. Από το 1928 έως το 1934 εκτελέστηκαν αποστραγγιστικά έργα με σκοπό την αποξήρανση των δίδυμων λιμνών Αρζάν - Αματόβου. Έως τότε μαρτυρείται ιχθυόσκαλα με σημαντικές ποσότητες αλιευμάτων.

Το αγρόκτημα του Λατομείου ήδη από την αρχαιότητα αποτελούσε το επίκεντρο της γεωργικής παραγωγής της ευρύτερης περιοχής, λόγω της μορφολογίας του εδάφους (κάμπος), αλλά και της εξαιρετικά εύφορης γης, πλούσιας σε ύδατα.

Τον 15ο αιώνα, με διαταγή του σουλτάνου φυτεύονται στην περιοχή μουριές με σκοπό τη σηροτροφία και την παραγωγή μεταξιού. Η καλλιέργεια συστηματοποιείται. Οι κάτοικοι του χωριού, κολίγοι τότε, εργάζονται στις καλλιέργειες. Ακόμα και σήμερα παρατηρούνται διάσπαρτες μουριές σε όλο το αγρόκτημα του Λατομείου, απομεινάρια της παλαιάς καλλιέργειας.

Στην ύστερη τουρκοκρατία οι συστηματικές καλλιέργειες της γης στο Λατόμι (Σπανό ή Σπάντσοβο τότε) οδηγούν στη δημιουργία δύο τσιφλικιών στο ίδιο χωριό (φαινόμενο σπάνιο και ενδεικτικό της εντατικής καλλιέργειας), καθώς οι μισές εκτάσεις αποτελούν κτήμα Οθωμανού μπέη, ενώ οι λοιπές κτήμα του Σαούλ Μοδιάνο. Οι κολίγοι κάτοικοι καλλιεργούν τα κτήματα που έχουν αναδειχθεί σε σημαντικό σιτοβολώνα της ευρύτερης περιοχής.

Κατά τον 20ό αιώνα οι νέοι κάτοικοι συνεχίζουν τη μακρά γεωργική παράδοση του χωριού, ενώ ασχολούνται ταυτόχρονα και με την κτηνοτροφία αιγοπροβάτων. Την περίοδο αυτή εισάγεται η καλλιέργεια αμυγδάλων και δημιουργούνται εκτεταμένες αμυγδαλοφυτείες σε όλη την έκταση του Λατομείου. Διάσπαρτες αμυγδαλιές συναντά κανείς και σήμερα ως απομεινάρια των παλαιών αμυγδαλοφυτειών.

Το 1934 μετά την αποξήρανση της λίμνης Αρζάν που ανήκε στο αγρόκτημα του Λατομείου, και τη δημιουργία νέων καλλιεργούμενων εκτάσεων, οι κάτοικοι του Λατομείου (15 οικογένειες τότε) δεν δικαιούνταν παραχώρηση γης, λόγω του ότι η ήδη ιδιόκτητη γη τους ήταν εντατικά καλλιεργούμενη. Έτσι, η αποξηραμένη λίμνηΑρζάν αποσπάστηκε από το αγρόκτημα Λατομείου και οι νέες εκτάσεις παραδόθηκαν προς καλλιέργεια στους ακτήμονες κατοίκους των γειτονικών χωριώνΠολύκαστρο, Βαφειοχώρι, Ποντοηράκλεια, Κάστρο, Μικρόδασος και Πευκόδασος.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι κάτοικοι του Λατομείου εγκατέλειψαν την κτηνοτροφία και οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στο γειτονικό Πολύκαστρο. Έτσι, η μοναδική πλέον ασχολία τους, έως και σήμερα, ήταν η γεωργία, καθώς συνέχισαν να καλλιεργούν τις εκτάσεις του αγροκτήματος Λατομείου, κυρίως με σιτάρι,κριθάρι, καλαμπόκι, ελιές, αμύγδαλα, βαμβάκι, τριφύλλι και ζαχαρότευτλα.

Τη δεκαετία του 1980 οι Λατομιώτες υπήρξαν οι πρωτοπόροι στο Νομό Κιλκίς στον αγροτικό εξηλεκτρισμό με σκοπό την ιδιωτική άρδευση. Υπήρξαν πρωτοπόροι επίσης, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, στα βελτιωτικά προγράμματα υλοποιώντας σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας και άρδευσης με τεράστιες επενδύσεις σε σύγχρονα μηχανήματα, καθώς και μεγάλα ιδιωτικά έργα που στόχο είχαν την εξοικονόμηση νερού και ενέργειας μέσω μεθόδων άρδευσης με σταγόνες και ισοπέδωση αγροτεμαχίων με λέιζερ. Έτσι, τις δεκαετίες του '90 και του 2000 πραγματοποιήθηκαν στο αγρόκτημα Λατομείου σημαντικές αγροτικές επενδύσεις με ιδιωτικά, κρατικά και ευρωπαϊκά κεφάλαια. Η καλλιέργεια πλέον εντατικοποιήθηκε και συστηματοποιήθηκε σε τέτοιο βαθμό που οι 100 οικογένειες του χωριού σήμερα, εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από την αγροτική παραγωγή.

Την περίοδο αυτή (δεκαετία του 2000) κατασκευάστηκε και ένα από τα σημαντικότερα υδραυλικά έργα της σύγχρονης Ελλάδας, ο ταμιευτήρας Αρζάν με σκοπό την κεντρική άρδευση ολόκληρου του κάμπου, που στη δεύτερη και τρίτη φάση του θα αρδεύει και το αγρόκτημα Λατομείου.

Στο χωριό υπάρχει το Διασυμμαχικό Μνημείο διάσπασης του Μακεδονικού Μετώπου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που εορτάζεται κάθε χρόνο με τη συμμετοχή ανώτατων αξιωματούχων, στρατιωτικών, διπλωματών και απογόνων πολεμιστών του Α΄ΠΠ, της Ελλάδας, της Σερβίας, της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιταλίας (τελευταία εκπροσωπείται και η Ρωσία). Η επέτειος τιμάται κάθε τελευταία Κυριακή του Σεπτεμβρίου από το 1918.

Στο Λατόμι λειτουργούσε δημοτικό σχολείο έως τη δεκαετία του '70. Έκτοτε οι κάτοικοι άρχισαν να το εγκαταλείπουν για το γειτονικό Πολύκαστρο κυρίως, αλλά και τη Θεσσαλονίκη, καθώς η κτηνοτροφία έπαψε πια να είναι η κύρια ασχολία τους, ενώ συνέχισαν να απασχολούνται στη γεωργία.

Σήμερα κατασκευάζεται η νέα χάραξη της ηλεκτροκίνητης Σιδηροδρομικής Γραμμής Θεσσαλονίκης - Ειδομένης, η οποία περνά από το χωριό και υπάρχουν σχέδια για σύνδεση με τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο Θεσσαλονίκης.

Λόγω των εκτεταμένων πλημμυρών που σημειώνονταν στις περιοχές όπου άλλοτε βρίσκονταν ο πυθμένας της λίμνης Αρζάν, αλλά και λόγω της υποχώρησης του υδροφόρου ορίζοντα (από την άντληση των υδάτων για τις ανάγκες άρδευσης), αποφασίστηκε η επανόρθωση τμήματος της αποξηραμένης λίμνης Αρζάν. Σήμερα έχει κατασκευαστεί ανάχωμα ύψους 8 μέτρων με σκοπό να αποταμιεύει ύδατα, ώστε να αποκατασταθεί η στάθμη των υπόγειων υδάτων της περιοχής και να αρδεύσει το αγρόκτημα Λατομείου αλλά και τις γύρω περιοχές.

Ένα σοβαρό πρόβλημα που ταλανίζει το Λατόμι και τους κατοίκους του τα τελευταία χρόνια είναι ο αποχαρακτηρισμός του αγροκτήματος και η μετατροπή του σε δάσος. Η πολιτεία με συνοπτικές διαδικασίες ανάρτησε δασικό χάρτη το 2013 που μετατρέπει το 80% του αγροκτήματος Λατομείου σε δασική έκταση, χωρίς ουσιαστικά να δοθεί χρόνος για διατύπωση αντιρρήσεων. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την παύση της, από αιώνες εντατικής καλλιέργειας ολόκληρης της περιοχής (τα εννια δέκατα περίπου του αγροκτήματος καλλιεργούνται και το ήμισι είναι αρδευόμενο), αλλά και της αφαίρεσης της ιδιοκτησίας γης από τους κατοίκους. Έτσι, οι 100 περίπου οικογένειες σήμερα, του αγροκτήματος Λατομείου, που το κύριο βιοποριστικό τους μέσο είναι η γεωργία απειλούνται με οικονομική καταστροφή και κοινωνική εξόντωση. Παράλληλα, η πολιτεία κινδυνεύει να απωλέσει μία από τις σημαντικότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές του πρωτογενούς τομέα στηνΠεριφερειακή Ενότητα Κιλκίς, για την οποία έχουν επενδυθεί σημαντικά κονδύλια.

Στο Λατόμι, κάθε χρόνο εορτάζεται η Ανάληψη του Σωτήρος στο τοπικό ξωκκλήσι με πανηγυρική ακολουθία.

Πηγή : https://el.wikipedia.org