Μακεδονομάχος Εμμανουήλ Κατσίγαρης
Ο Μακεδονικός Αγώνας είναι μεγάλος σταθμός στη νεότερη ιστορία μας. Αφύπνισε τον Ελληνισμό, ματαίωσε τον αφελληνισμό της Μακεδονίας και την αυτονόμηση ή την προσάρτησή της στη Βουλγαρία. Έκρινε, τέλος, την τύχη του βόρειου ελληνικού πληθυσμού, όπως θα προκύψει από τους εθνικούς απελευθερωτικούς θριάμβους που επακολούθησαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913.
Οι σχέσεις της Κρήτης με τη Μακεδονία, διαχρονικά ήταν άριστες και παραδοσιακά είχαν ενσωματωθεί στη νοοτροπία των κατοίκων τους, όπως ιστορικά τεκμηριώνονται. Στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπηρετούσαν Κρήτες τοξότες, περίφημοι για τις ικανότητές τους, ενώ ο ναύαρχος Νέαρχος του στόλου του Μακεδόνα βασιλιά ήταν Κρητικός.
Αρκετές εκατονταετίες αργότερα, στον Ερωτόκριτο του Βιτζέντζου Κορνάρου, βρίσκουμε ένα ακόμα τεκμήριο της φιλίας Κρητών και Μακεδόνων. Ο Χαρίδημος, το ρηγόπουλο της Κρήτης, και ο Νικόστρατος, ο αφέντης της Μακεδονίας, θεμελιώνουν αυτή τη φιλία σε αμοιβαίους όρκους και υπόσχονται πώς, αν η περίσταση το επιβάλλει, ο καθένας θα προστρέξει σε βοήθεια του άλλου. Οι Κρητικοί έχοντας ως πεποίθηση «τη λευτεριά πιο πάνω από τη ζωή» εθελοντικά ανταποκρίθηκαν στο εθνικό προσκλητήριο του Μακεδονικού αγώνα, για να σωθεί η Μακεδονία.
Η Ειδομένη κατά την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα παρουσιάζει έντονη και πλούσια δράση κυρίως με αγωνιστές Ειδομενιώτες. Στην πλατεία του χωριού, δεσπόζει σήμερα η προτομή ενός Μακεδονομάχου αγωνιστή, μπροστά στο πρώην κοινοτικό κατάστημα. Στη βάση της προτομής αναγράφεται: «Μακεδονομάχος Κατσίγαρης Εμμανουήλ 20-4-1908».
Ποιος ήταν ο Εμμανουήλ Κατσίγαρης και πώς βρέθηκε στα μέρη μας;
Στις αρχές του Μακεδονικού αγώνα ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, το 1902, σε επιστολή του προς τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξανδρο Ζαΐμη, μεταξύ των άλλων έγραφε:
«...Στείλε μου πενήντα παλικάρια, πενήντα Κρητικούς να τους ενώσω με τους δικούς μου. Θα καταρτίσω έτσι είκοσι Σώματα και θα τα μοιράσω από τον Αλιάκμονα ως το Μορίχοβο και το Μοναστήρι, τη Φλώρινα, το Όστροβο (Άρνισσα), Σέτινα, Βλάδοβο (΄Αγρας), Βοδενά (Έδεσσα) και Καρατζόβα. Ο καιρός είναι κατάλληλος για δράση. Ένα σωρό πρόκριτοι, ιερείς, και διδάσκαλοι είναι μυημένοι και οι οπλαρχηγοί περιμένουν ενίσχυση από την Ελλάδα. Ο ερχομός των παλικαριών από κάτω (Κρήτη) θα δώσει κουράγιο στους δικούς μου, θα εμποδίσει την αποσκίρτησή τους και θα φοβίσει τους Βουλγάρους...»
Ο Κρητικός λαός σε όλους τους εθνικούς αγώνες βροντοφώναξε πάντα παρών. Και το πιο σημαντικό ήταν ότι το παρόν αυτό ήταν πάντα εθελοντικό.
Και η Κρητική ρίμα απαθανάτισε σε δημοτικό ριζίτικο τραγούδι το εθνικό αυτό κάλεσμα του Καραβαγγέλη:
«...Ελάτε σεις ηρωικοί τση Κρήτης πολεμάρχοι,
τσ’ Ηπείρου οι σταυραετοί και Μακεδονομάχοι,
Ρούβα και Βάρδα και Κλειδή και Θύμιε Καούδη,
Κατσίγαρη και Πούλακα, Σκουντρή και Νικολούδη
και Καραβίτη και Μακρή, Σκαλίδη, Μαυρογένη,
Μπολάνη και Καλογερή, Γαλάνη, Σεϊμένη...
ψυχές μεγάλες με τιμή σ’ αγώνες, αγιασμένες
τση Μάνας Κρήτης οι γενιές οι χιλιοδοξασμένες...»
.png)
Ένας από τους τριάντα εννέα Κρητικούς οπλαρχηγούς που έσπευσαν να αγωνιστούν εθελοντικά για την απελευθέρωση της Μακεδονίας ήταν και ο Εμμανουήλ Κατσίγαρης- Καραμανώλης, με καταγωγή από το χωριό Νίππος - Αποκορώνου Χανίων.
Υπήρξε ο πρώτος οπλαρχηγός από τους ιδιώτες, επικεφαλής μιας μικρής ομάδας 75 ατόμων. Έδρασε κυρίως στην περιοχή Καρατζόβα, σημερινή Αλμωπίας, στη κεντρική Μακεδονία και κατά το διάστημα 1905 έως και 1908.
.png)
Οι αναφορές για τον
ηρωικό Κρητικό οπλαρχηγό μιλάνε για τα λαμπρά αποτελέσματά του, τις
πράξεις γενναιότητας, τις μικρές έως ελάχιστες απώλειες ως κόστος,
αναδεικνύοντας μια στρατηγική φυσιογνωμία που στο άκουσμά της
προκαλούσε τον θαυμασμό στους Τούρκους και τον τρόμο στους
Βούλγαρους.
Με την αποβίβασή του στη Θεσσαλονίκη ,του ανατέθηκε ως αποστολή να συνοδεύσει την Αικατερίνη Χατζηγεωργίου, με σκοπό να την προφυλάξει μεταφέροντας της σώα στο χωριό Γκρίτσιστα (Ελληνοχώρι) περιοχής Γευγελής, που βρίσκεται στην σημερινή Π.Γ.Δ.Μ.
Ο ίδιος ορκίστηκε εκδίκηση για τον μετέπειτα θάνατο της ηρωικής δασκάλας, κυνήγησε και τελικώς εκδικήθηκε σκοτώνοντας τον αρχικομιτατζή Λεώνε στη Κορώνα Κιλκίς. (Εδώ μπορείτε να δείτε την ιστορία της δασκάλας της Μπογδάντσας)
Σε μία αναφορά περιγράφεται ότι στις 3 Μαΐου τα σώματα Μαζαράκη και Σπυρομήλιου έφθασαν στο Άνω Σέλι, άρχισαν την οργάνωση της περιοχής, και ενώθηκαν με το μικρό σώμα του Εμμανουήλ Κατσίγαρη, που βρισκόταν στην περιοχή από την προηγούμενη χρονιά. Ταυτόχρονα τα σώματα Σπυρομήλιου και Κατσίγαρη κινήθηκαν προς το Μπάχοβο (Πρόμαχοι), για την περιοχή δηλαδή του προορισμού τους.
Όμως οι οπαδοί της ρουμανικής προπαγάνδας ειδοποίησαν τις βουλγαρικές συμμορίες της περιοχής για το δρομολόγιο του σώματος και στη συμπλοκή που ακολούθησε τραυματίσθηκε σοβαρά στο πόδι ο Υπομοίραρχος Σπυρομήλιος, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε προσβολή από τουρκικά αποσπάσματα.
Σε μια άλλη αναφορά στις 5 Μαΐου 1905 τα αντάρτικα σώματα του Υπολοχαγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη και του Οπλαρχηγού Εμμανουήλ Κατσίγαρη δέχονται επίθεση από τουρκικό τάγμα στα Καλύβια Πέλλας, αλλά κατορθώνουν μετά από σκληρή ολοήμερη μάχη να απαγκιστρωθούν και να διαφύγουν.
Σε μια άλλη αναφορά και σε συσχετισμό με την Ειδομένη, γενέτειρα του δασκάλου Γρηγόριου Παπαζαφειρίου, ο οποίος έδρασε ως πράκτορας Γ΄ τάξης και συνεργάστηκε με το Ελληνικό Προξενείο Μοναστηρίου, είχε μετατρέψει το σπίτι του στην Ειδομένη ως τόπο μυστικών συναντήσεων πρακτόρων και οπλαρχηγών, μεταξύ των οποίων και ο Εμμανουήλ Κατσίγαρης ενώ σε μυστική κρύπτη φυλασσόταν ο οπλισμός και τα πολεμοφόδιά του Αγώνα.
Σε επιστολή του Κρητικού οπλαρχηγού Εμμανουήλ Κατσίγαρη - Καραμανώλη προς τον Γύπαρη ο αγωνιστής αναφέρει:
"Αγαπητέ μου Καπετάν Παυλή, γνωρίζω καλώς τον χαρακτήρα σου και τα ευγενή και πατριωτικά σου αισθήματα ... Σου γνωρίζω μόνον ότι η μάχη του Στρέμπενου επεσφράγισε το όνομά σου μεταξύ των ηρώων του 1821. Κατά τας επισήμους πληροφορίας τας οποίας έχουν εις το Ελληνικόν Προξενείον, εφονεύθησαν πλέον των 300 Τούρκων, 4 αξιωματικοί και πλέον αυτών τραυματίαι. Η μάχη αυτή έχει την πρώτη θέσιν του Μακεδονικού αγώνος διότι επί 14 ώρας μάχη με δεκαπλάσιαν δύναμιν του εχθρού, κατώρθωσες να φέρεις αληθινή καταστροφή εις τους Τούρκους... Δεχθήτε παρακαλώ τα ειλικρινέστερά μου συγχαρητήρια, διότι εδοξάσατε τα ελληνικά όπλα, και αποδείξατε εις τους εχθρούς μας ότι υπάρχουν Έλληνες ακόμη. ...
Νάουσα, 12 Ιουνίου 1906. Εμμ. Κατσίγαρης".
Για την εδαφική περιοχή που έδρασε ο Εμμανουήλ Κατσίγαρης λαμβάνουμε πληροφορίες από καταγραφές μέσα από περιστατικά. Γενικά οι αναφορές τοποθετούν τον γενναίο Κρητικό οπλαρχηγό στην περιοχή της Κατατζόβας σημερινή Αλμωπία.
Συγκεκριμένα σε μια αναφορά λέγεται: αναγέρεται ότι εις την περιοχήν της Ναούσης από των αρχών τού 1906 ευρίσκετο ως αρχηγός των τοπικών σωμάτων ό Ανθυπολοχαγός τού Πεζικού Κατεχάκης Γεώργιος (Ρούβας). Ή δύναμις των Ελληνικών σωμάτων της περιοχής αυτής ενισχύσθη διά δυνάμεως τριάκοντα τριών ανδρών υπό τον οπλαρχηγόν Εμμανουήλ Μπενή και μετ’ ολίγον διά τού σώματος τού οπλαρχηγού Κωνσταντίνου Γαρέφη, ο οποίος διά δευτέραν φοράν εισήρχετο εις την Μακεδονίαν.
Έδρων επίσης υπό τας διαταγάς του Κατεχάκη οι οπλαρχηγοί Εμμανουήλ Κατσίγαρης, Εμμανουήλ Σκουνδρής και Ιωάννης Σημανίκας. Επίσης εις την περιοχήν των Βοδενών (Εδέσσης), Γουμενίσσης και ιδιαιτέρως επί τού ορεινού όγκου τού Πάικου, τα Ελληνικά σώματα εγκατεστάθησαν σταθερώς κατά την διάρκειαν του 1906 και ηυξήθησαν σταδιακώς εις δύναμιν. Έδρων εις την περιοχήν αυτήν τα μικρά σώματα των οπλαρχηγών Εμμανουήλ Κατσίγαρη και Χρήστου Καραπάνου.
Οι Κρήτες εθελοντές αγωνίστηκαν με σθένος και ηρωισμό για την μακεδονική γη και τον λαό της. Πολλοί ιστοριογράφοι καταγράφουν συγκλονιστικές περιγραφές της δράσης των Κρητικών εθελοντών. Στο βιβλίο του Κ. Ι. Μαζαράκη που αναφέρει τον Εμμανουήλ Κατσίγαρη τονίζει την γενναιότητά του αλλά και την χριστιανική του πίστη, αναδεικνύοντας παράλληλα το ήθος του. Διαβάζουμε τα παρακάτω:
.png)
“Την επόμενη αφικνείται ο Μανώλης Κατσίγαρης, Κρητικός, με εντολή να τον εγκαταστήσω καπετάνιο της περιοχής. Πηγαίνω να τον παρουσιάσω ως αρχηγό του παρά Βοδενά σώματος, Ο καπετάν Μανώλης γενναίος μέχρι αγριότητος, αλλά και θρήσκος εφοβείτο να παρουσιαστή προ του ιεράρχου.
–Αρχηγέ μου λέει, τι θες να με γνωρίσεις με τον παπά, θα μου δώσει τίποτες συμβουλές χριστιανικές που εγώ δεν μπορώ να ακολουθήσω.
- Έννοια σου του λέγω και τον εισάγω, ο Άγιος Βοδενών με γλυκύτητα Χριστού ανοίγει τας αγκάλας του εις τον εκδικητή τόσων χριστιανών και λέγει:
-Καλός είσαι Μανώλη μα…… δεν σφάζεις όσο πρέπει!
Ο Μανώλης τρίβει τα μάτια του, γονυπετείς και του φιλεί το χέρι, και στρεφόμενος προς εμέ λέγει
-Δεν μου είπες πως ήταν δικός μας, Να καλός Δεσπότης”
Επίσης κάποιες άλλες αναφορές αναδεικνύουν τον βαθειά θρησκευόμενο ηρωικό μακεδονομάχο αναφέρουν ότι συχνά αναφωνούσε «Εμείς θα τιμωρήσουμε όσους καταδιώκουν την θρησκεία μας».
Σε άλλο περιστατικό στο χωριό Παπαδιά οι Βούλγαροι κλείστηκαν στην εκκλησία του χωριού να σωθούν, και ο ίδιος απαγόρευσε την πυρπόληση της εκκλησιάς και έτσι σώθηκαν οι εχθροί. Επίσης βοηθούσε στην τόνωση του ηθικού των κατοίκων των χωριών συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις, όπως ομαδικές βαπτίσεις παιδιών.
Τον Μάρτη του 1908 ο ένδοξος αγωνιστής Μακεδονομάχος σκοτώθηκε στην περιοχή Παλατίστα Βέροιας (περιοχή Ολύμπου) στα σύνορα, επιστρέφοντας στην αγαπημένη του Κρήτη. Το ριζίτικο τραγούδι τον έκλαψε με τον δικό του τρόπο:
“Μαύρο πουλίν εκάθισεν εις το νεκροταφείο
Και κελαϊδεί λυπητερά και παραπονεμένα
-Μανώλη μου Κατσίγαρη όμορφο παλληκάρι,
Η μαύρη γης σε χαίρεται εις την Μακεδονία.
Κλαίει σ’ ο Νίππος, κλαίει σε, κι’ η γ’ Επαρχία όλη,
Για σένα είν’ η ταραχή, για σένα κι’ η γι’ αντάρα…”
Το Ελληνικό κράτος προς τιμήν του ένδοξου κριτικού Μακεδονομάχου έστησε προτομή για να τιμήσει τον ήρωα του Μακεδονικού πολέμου στην Ειδομένη Κιλκίς.
Tο Μνημείο αυτό βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, πλησίον του χώρου που αναπαύεται η Αικατερίνη Χατζηγεωργίου.
.png)
Μια ανάλογη προσπάθεια έγινε στην
γενέτειρά του από ιδιώτες συντοπίτες του να μαζευτούν χρήματα και να
στηθεί η προτομή για τον ένδοξο μακεδονομάχο στο Νίππος Χανίων, κάτι
που τελικά πραγματοποιήθηκε.
Ο Μακεδονικός αγώνας αποτελεί ένα μεγάλο μάθημα που πρέπει να διατηρήσουμε πάντοτε θερμό και να το μεταδίδουμε από γενεά σε γενεά ως ιερή παρακαταθήκη, όπως είναι η παρακαταθήκη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Αλλά και στην προσφορά του αίματος, η Κρήτη έχει την μερίδα του λέοντος. Οι Κρητικοί ήταν εκείνοι που σήκωσαν το μεγαλύτερο μέρος του αγώνος και που πλήρωσαν με το αίμα τους την υπεράσπιση των δικαίων της Μακεδονίας».
.png)
Η Παγκρήτια Αδελφότητα Μακεδονίας
οργανώνοντας κάθε χρόνο το μήνα Μάη
εκδηλώσεις τιμής και μνήμης
για τους αγωνιστές και πεσόντες
της μάχης του Ραβινέ
(1η Μαΐου 1917)
καταθέτει στεφάνι και στην προτομή του Κατσίγαρη
στην Ειδομένη.